De Constructie Van De Wereld 188.

De Pels Rijckenstraat in Arnhem*

Het voelt niet goed maar het moet. Het onderwerp van deze column is eigenlijk te groot voor mij en in zekere zin te dichtbij. Sinds ik het onderzoeksrapport ‘Sporen van Slavernijverleden in Arnhem’ heb gelezen weet ik, met feiten onderbouwd, dat ik in een straat woon die de naam draagt van een koloniale burgemeester, een man met een slavernijverleden.

Wij wonen in de Pels Rijckenstraat in Arnhem. Die genoemd is naar François Marinus Christiaan Pels Rijcken die leefde van 1817 tot 1884. Na het lezen van het lijvige rapport ben ik me beter van bewust van de context van zijn leven. Het rapport is tot stand gekomen in opdracht van de gemeente Arnhem. Erfgoed Gelderland kreeg de opdracht om nader onderzoek te doen naar het slavernijverleden van de stad Arnhem. Hulde voor het initiatief en de uitwerking.

Frans

François Marinus Christiaan Pels Rijcken, in de omgang Frans, studeerde rechten, werd advocaat in Breda en werd vervolgens in 1846 benoemd tot substituut-officier van justitie in Arnhem. In 1851 trouwde hij met Hermina Geertruida Lenting (1824-1904). Ze verwekten zes kinderen. Onze Frans was een ondernemend man met ambities en werd gerespecteerd. Met Koninklijk besluit van 4 maart 1853 werd Frans aangesteld tot voorzitter van het gerechtshof van de Nederlandse kolonie Suriname.

Het gezin verhuisde naar die kolonie. Frans verdiende een aanzienlijk salaris plus een jaarlijkse bonus. Zijn gezondheid was niet optimaal, het gezin kwam terug naar Nederland en via een aantal functies werd Frans uiteindelijk een gewaardeerd burgemeester van Arnhem, van 1872 tot 1884. Daar liet hij in een raam in het stadhuis (het Duivelshuis) een glas-in-loodraam aanbrengen met zijn familiewapen. In het wapen zijn twee portretten van zwarte mensen aangebracht. Daarmee zijn het koloniale verleden van Arnhem en dat van Frans tot op heden zichtbaar verbonden.

Suriname

In 1863 werd door het Koninkrijk der Nederlanden de slavernij officieel afgeschaft. Frankrijk en Engeland deden dat al tientallen jaren eerder. In Suriname, waar de burgemeester van Arnhem Frans Pels Rijcken, ooit werkte kwamen 35.000 slaven vrij.

De voormalige slaven werden echter verplicht onder staatstoezicht geplaatst om voor een periode van tien jaar te blijven werken op dezelfde plantages. Ze konden dus pas na tien jaar een eigen leven opbouwen. Deze maatregel was vooral bedoeld om te voorkomen dat de voormalige slaven massaal de plantages zouden verlaten, waardoor de plantage-economie zou instorten. En de welvaart van de maatschappelijke bovenlaag in Nederland ingrijpende schade zou ondervinden.

Trickle down

Van Frans Pels Rijcken is niet bekend dat hij zich actief met de slavenhandel heeft beziggehouden. Hij was wel een zeer actieve en bepalende schakel in het systeem. De schakel, zowel in Suriname als in Arnhem, is in wat in het rapport het ‘trickle down’-effect genoemd wordt, dat in het rapport als volgt omschreven wordt: ‘Koloniaal profijt druppelde via de rijken, investeerders en (r)emigranten naar beneden’.

Dat effect was in de haarvaten verankerd van de politiek, de economie en de rechtspraak. De stad Arnhem en de rijke inwoners profiteerden dus direct, en de midden- en onderklasse inwoners indirect van het koloniale slavernijsysteem. Om deze geschiedenis, die niet losstaat van het heden, openbaar zichtbaar te maken doe ik het volgende voorstel: plaats onder de nu anonieme straatnaamborden ook de biografie van de naamgevers.

* Voor deze column maakte ik gebruik van het rapport ‘Sporen van Slavernijverleden in Arnhem‘ en niet nader genoemde digitale bronnen.