Schoonheid?
Adolf Hitler – wie kent hem niet – was een groot liefhebber van schilderijen en sculpturen. Hij kocht en verzamelde voor een fortuin gedurende zijn leiderschap van Duitsland. Een selectie van wat toen gemaakt en gekocht werd door hem of zijn geestverwanten, is nu te zien in de tentoonstelling met de titel: Kunst in het derde rijk, verleiding en afleiding, in Museum Arnhem en is te zien tot 24 maart 2024.
Nooit eerder waren zoveel samenhangende kunstwerken uit die periode (1933-1945) in een tentoonstelling te zien. De bruikleengevers van de werken zijn het Deutsches Historisches Museum Berlijn, de Pinakothek der Moderne in München en enkele particulieren.
Context
Ik bezocht de bijeenkomst voor de pers van de tentoonstelling en luisterde naar de inleidingen van de directeur van Museum Arnhem, Saskia Bak, en de samenstellers van de tentoonstelling, Jelle Bouwhuis en Almar Seinen. Las de persmap en het boek die de tentoonstelling van achtergronden voorzien. Keek intensief naar de kunstwerken en las de teksten en tijdlijnen op de muren. Werd me daardoor bewust van de insteek, doelstelling en context van deze historische tentoonstelling.
Samenhang
In deze tekst concentreer ik me op de schilderijen en parkeer ik de sculpturen. Wat mij direct opviel, was de samenhang tussen de schilderijen: binnen die samenhang een enorme en subtiele diversiteit. Ze zijn allemaal figuratief en de onderwerpen en motieven zijn direct herkenbaar en communiceren als zodanig. Het portret, het stilleven, de naakte vrouwen, het boerenlandleven, de dieren, de boten en de oorlogsscenes zijn daarvan voorbeelden. Ze namen mij mee in het verhaal en geven ruimte voor eigen interpretatie. Ze stralen kracht en dynamiek uit. In alle schilderijen is er een klassieke, gecontroleerde afstemming tussen vorm, kleur en schildertechniek. De werken zijn groot van formaat en stijlvol ingelijst. Ze verwijzen in schilderstijl naar het negentiende-eeuwse Duitse en Franse classicistische schilders en naar de renaissancemeesters. Ze passen in die geaccepteerde en gewaardeerde tradities. De schilders konden, tijdens de gloriejaren, rekenen op veel fans en klanten. Dat het nazi-regime met overtuiging gebruik maakte van de kwaliteiten van de schilders voor propagandistische doeleinden wordt met name in het boek helder uiteengezet.
Idealen
De kunstenaars zetten hun talenten in om schilderijen te maken waar behoefte aan was en die het verlangen naar een ideale samenleving van beelden voorzag. Beelden die traditie vertegenwoordigden en die door de machthebbers gebruikt werden om het Duitse volk gerust te stellen, op niveau te vermaken en te motiveren om de ingeslagen weg te vervolgen. De kunstenaars wisten zich betrokken bij de grote en meeslepende idealen en verbonden hun uitzonderlijke talent eraan. Ze waren een groep gelijkgestemde concullega’s die daarvoor financieel en in status rijk beloond werden. Aan het ideaal van de nazi’s kwam een eind toen de Tweede Wereldoorlog werd verloren. De kunstwerken vielen in het gat van de vergetelheid.
Grandeur
De tentoonstelling in Museum Arnhem vult dat gat, door de kunstwerken weer toegankelijk te maken voor een groot publiek. Ze situeert de kunstwerken in de tentoonstelling via teksten in hun oorspronkelijke context. Waar de bezoekers van de tentoonstelling wel moeite voor moeten willen doen om die kennis te verwerven.
Opvallend is dat er voor het ontwerp en de opbouw van de tentoonstelling gekozen is voor een weloverwogen vormgeving met een zekere grandeur. De schilderijen hebben op de grote wanden veel ruimte gekregen. In enkele zalen zijn lambriseringen in kleur aangebracht die associëren met de foto’s van hoe de schilderijen in Duitsland tijdens de glorieperiode 1933 – 1945 tentoongesteld werden. In andere zalen hebben de wanden een andere kleur of zijn ze wit. Ze ondersteunen met die esthetiek de betekenis en de functie van de kunstwerken en het concept van de tentoonstelling.
Schandvlek
Zonder vooraankondiging dacht ik, toen ik mijn tekst over de tentoonstelling bijna afgerond had, aan mijn diep ingrijpende ervaring die ik in 1981 had tijdens het bezoek aan de concentratie- en vernietigingskampen Auschwitz-Birkenau en Majdanek in Polen. Kampen die onderdeel waren van groot netwerk van soortgelijke kampen in Europa. Waar miljoenen mensen werden vermoord onder auspiciën en in opdracht van de geestverwanten van Adolf Hitler.
In dezelfde periode maakten de kunstenaars hun populaire en verleidelijke kunstwerken, en stelden die tentoon. Ze werden aangekocht door dezelfde Adolf Hitler en geestverwanten.
Zo, pijnpunt gemaakt en schandvlek ingewreven.
