Afgelopen maandag lag ik na het nodige schrijfwerk pas tegen middernacht op bed en zette als afsluiting van de dag nog even het radiojournaal van 12 uur aan. ‘In Zwitserland is vanavond op 85-jarige leeftijd schaakgrootmeester Viktor Korchnoi overleden’, meldde de nieuwslezer.
Het bericht trof me met een schok. De vloek van ouder worden is dat steeds meer mensen je ontvallen die je van nabij gekend hebt. Ik speelde eindjaren negentig een partij tegen hem. Niet in een tweekamp uiteraard, daar was mijn rating veel te laag voor, maar tijdens een simultaan die hij gaf. Dat ik mee mocht doen was al een eer, maar dat ik als een van de weinigen niet binnen een dozijn zetten van het bord werd geveegd, was een nog veel grotere eer. En hoewel ik in die partij slecht uit de opening kwam en met iedere zet die hij deed steeds vaster in zijn houdgreep kwam te zitten, hield ik toch langer stand dan ik zelf had verwacht. En terwijl zich steeds meer toeschouwers om ons bord verzamelden die zwijgend en ernstig knikkend naar de stelling keken, rookte Korchnoi de ene sigaret na de andere.
Uiteindelijk zag ik geen mogelijkheid meer om aan zijn wurggreep te ontsnappen en gaf ik op. Zo hoort het ook in het schaakspel. Opgeven is niet iets minderwaardigs, maar benadrukt juist het edele karakter van de schaaksport. Door een partij langer te rekken dan nodig is diskwalificeer je jezelf als schaker.
Korchnoi glimlachte even toen ik mijn koning omlegde, schudde mij krachtig de hand en complimenteerde me met mijn middenspel. Vervolgens gaf hij in een serie flitsende zetten aan waar ik in de fout was gegaan en hoe ik een betere stelling had kunnen krijgen als ik dit of als ik dat …
Hij liep toen al tegen de zeventig, maar met een bewonderenswaardige energie beende hij van tafel naar tafel en had vrijwel nergens langer dan drie seconden nodig voor een – vaak dodelijke – zet.
Viktor Lvovitsj Korchnoi (Kortsjnoj) werd op 23 maart 1931 in Leningrad geboren en werd op 16-jarige leeftijd al jeugdkampioen van de Sovjet-Unie. In de jaren zestig maakte hij naam door op toernooien van bijna alle Russische schaakgrootmeesters te winnen. In Nederland won hij twee maal (in 1968 en 1971) het Hoogovens Schaaktoernooi, toch een van de meest toonaangevende schaaktoernooien in de wereld. In de jaren zeventig kwam hij echter in conflict met het Sovjetregime dat hem verbood nog langer internationale toernooien te spelen. Dat bracht hem ertoe het land te ontvluchten en in Nederland asiel aan te vragen. Dat was in 1976 en een jaar later al werd hij schaakkampioen van Nederland. Omdat hij in ons land echter formeel geen asiel kreeg maar slechts een verblijfstatus, vertrok hij naar Zwitserland waar hij dus tot zijn dood bleef maar zelfs in 2009, inmiddels 78 jaar oud, nog schaakkampioen van Zwitserland werd.
Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991 werd hij door Moskou in ere hersteld, maar dat heeft hem niet kunnen vermurwen om naar Rusland terug te keren. Zijn aversie jegens zijn geboorteland was te groot geworden.
Anatoly Karpov, Garry Kasparov en Boris Spasski. Russische schaakgrootmeesters die furore hebben gemaakt als wereldkampioen en die schaaklegendes zijn geworden. Korchnoi, zelf een tijdlang nummer één van de wereld, heeft het steeds opnieuw tegen hen opgenomen, maar verloor telkens nipt. De wereldkampioen die nooit wereldkampioen werd, is zijn bijnaam geworden. Maar ik herinner me hem het liefst zoals ik hem ontmoette tijdens die simultaanpartij. Zijn kordate, bijna bruuske manier van stukken verplaatsen, altijd die linker arm wat naar achteren gehouden en die ingekeerde blik achter dat brilletje. Steeds als hij weer aan kwam lopen en ik mijn zet moest doen, leunde hij met beide handen zwaar op mijn tafeltje en staarde naar de stelling. Dan nam hij met een resoluut gebaar een stuk van het bord en zette dat met een harde tik op een ander veld. Alleen al door dat gebaar was je als tegenstander ten dode opgeschreven.
Dat is een interessant verhaal, ik stuur hem door naar een goede vriend, die veel schaakt en ook politiek gezien betrokken is met het Russische wereldgebeuren.