Truus Menger (l.) en Hannie Schaft maken zich, vermomd, gereed voor een opdracht.
L’histoire se répète. Schreef ik een week geleden nog dat een radioverslaggever me vlak voor het slapen gaan een schok bezorgde met het bericht dat schaakgrootmeester Viktor Korchnoi was overleden, gisteravond laat was het een omroepster die me een slapeloze nacht bezorgde met de bekendmaking dat verzetsvrouw Truus Menger op 92-jarige leeftijd is gestorven.
Truus schreef mij in april 1986 een brief toen ik een celstraf uitzat wegens opruiing. Als bestuurslid van wereldwinkel/boekhandel De Rooie Arnhemmer was ik door justitie verantwoordelijk gesteld voor een affiche dat achter de winkelruit hing en waarop stond dat mensen zich bij verder korten op hun uitkering genoodzaakt zouden zien hun boodschappen zonder te betalen bij grootwinkelbedrijven te halen. ‘Neem en eet!’, stond er in grote letters boven, verwijzend naar het credo van de anarchist Pieter Kooijman tijdens de cisisjaren in het begin van de 20e eeuw.
Het proces dat volgde op de politie-inval en mijn arrestatie leidde tot een kortstondige landelijke belangstelling voor dit zogenoemde ‘Jat Bewust-proces’. Mijn uitleg tijdens de zitting dat de consumptiemaatschappij waarin wij leven er steeds weer toe zal leiden dat er een onderklasse van mensen ontstaat die buitengesloten raakt en alleen van nut is voor de bezittende klasse als volgzame en kooplustige consumenten, maakte weinig indruk op de heren achter de tafel. Of het college van de heer Bruinvis nog lang duurt, was de bijtende vraag van de officier van justitie waarna hij een forse boete eiste waar de rechter zonder pardon in meeging. Omdat ik die boete principieel weigerde te betalen, kwam er gevangenisstraf voor in de plaats.
Dit alles is uiteraard kinderspel vergeleken met de strijd die een Haarlemse verzetsgroep tijdens de Tweede Wereldoorlog voerde en waarvan de beide zusjes Truus en Freddie Oversteegen deel uitmaakten. Behalve sabotageacties tegen de bezetter werden er ook doelgerichte liquidaties uitgevoerd tegen lieden die met de nazi’s samenwerkten.
In haar boek ‘Toen niet, nu niet, nooit’ (Uitgeverij Leopold, Den Haag, 1982) legt Truus Menger (ze trouwde na de oorlog met verzetsman Piet Menger) uit dat ze in haar jeugd al vroeg werd geconfronteerd met de economische crisis van de jaren twintig en dertig. Dientengevolge groeide ze op met het verzet uit de arbeidersklasse tegen de erbarmelijke omstandigheden waarin met name werkelozen zich met hun gezinnen bevonden. De inval van de Duitsers in mei 1940 leidde er bijna vanzelfsprekend toe dat zij zich, slechts zeventien jaar oud, bij het links georiënteerde verzet in Haarlem aansloot. Van hun groep van vier, waarvan ook Jan Bonekamp en Hannie Schaft deel uitmaakten, overleefden alleen zij en haar twee jaar jongere zusje Freddie de oorlog. Jan Bonekamp stierf in juni 1944 aan een schotwond en Hannie Schaft werd drie weken na haar arrestatie in april 1945 in de duinen bij Bloemendaal geëxecuteerd door de Nederlandse Sicherheitsdienst-agent Maarten Kuiper (die overigens op zijn beurt in 1948 werd gefusilleerd na te zijn veroordeeld voor begane oorlogsmisdaden).
Dat de beide zusjes Oversteegen ook na afloop van de oorlog hun leven bepaald niet zeker waren, wordt toegelicht in de op feiten gebaseerde roman ‘Het schandaal’ van Conny Braam (Uitgeverij Augustus, Amsterdam, 2004). De angst voor het communisme stak vlak na de oorlog al snel weer de kop op, ook in Nederland waar het linkse verzet toch een heldhaftige rol heeft gespeeld. Zelfs de jaarlijkse Hannie Schaft-herdenking is enkele jaren om die reden verboden geweest.
In de jaren na de oorlog is het vooral Truus Menger geweest die met niet aflatende inzet op scholen en universiteiten voordrachten hield over wat bezetting, vervolging en verzet betekenden en vooral natuurlijk over hoe je maatschappelijk actief moet blijven om herhaling van die ellende te voorkomen. Daarnaast was zij beeldhouwster en heeft zij, hoe kan het ook anders, veel werk gemaakt dat herinnert aan die periode en dat op tal van plekken in ons land als oorlogsmonument een plaats heeft gekregen.
Het contact dat ik met Truus had is jarenlang gebleven, zij het van fragmentarische aard: af en toe een brief of kaart, een ontmoeting tijdens een boekpresentatie of bij de al genoemde Hannie Schaft-herdenking. Die bewuste brief van april ‘86 heb ik nog altijd en zal ik mijn leven lang bewaren: ‘Jij en ik, en onze makkers die nadenken, oh ja, gedifferentieerd, maar denken!!, zullen gewoon doorgaan. Ik moet er niet aan denken, achter het raam te zitten, poes op schoot, kanariepiet in de kooi, kijken naar de ander die het nooit goed doet. Jezus, ik ga al kapot als ik er aan denk! Zo is dat met ons, lieve jongen, we gaan dóór!’
Dank Ed voor je column over Truus Menger. Ik heb met haar in concurrentie gewerkt aan het monument :Markt voor Joden aan de Gaaspstraat in Amsterdam. Truus won de competitie. Voor mij was het een indrukwekkende ervaring.
Het boek ” het meisje met het rode haar” over Hannie Schaft is zeker ook de moeite waard om te lezen! Indrukwekkend verhaal en laten we vooral niet vergeten, wat vrijheidsstrijders en strijdsters voor onze vrijheid hebben betekend!
Het boek: “Het meisje met het rode haar is trouwens geschreven in romanvorm door Theun de Vries en bij Bruna te koop voor 4,99 euro zag ik toen ik daarop googelde!
Erg mooi artikel over Truus .
Met vriendelijke groet Hannie Menger en Jan Punt.