Martin Pieterse – Sonsbeek 2008
Untitled Striding Figure van Thomas Houseago (foto: Herman van Ommen)
Er is een aantal kunstwerken van Grandeur die ze maar meteen in Sonsbeek moeten laten staan. ‘Spitting Leaders’ van de Spaanse kunstenaar Fernando Sánchez Castillo is daar één van. In de grote vijver in het park staan vier bronzen portretbustes half in het water. De koppen stellen militaire en politieke leiders voor, van het soort dat Europa de afgelopen eeuwen voortdurend in oorlog en onderdrukking heeft gestort. De ene lijkt wel wat op Stalin, de andere heeft iets weg van Franco. Er is zelfs een achttiende-eeuwse monarch bij, met een harnas en een krullenpruik.
Het water staat deze martiale heren nog niet tot aan de lippen, maar ze zijn al behoorlijk ver in de zompige vijver weggezakt, zo lijkt het. En toch praten ze niet met elkaar, maar gaan ze door met het spelletje dat ze al eeuwen spelen: ze bespuwen elkaar. Bolle wangen persen het water eruit, dat met een dikke straal boven op de kop van een andere dictator belandt. Die laat het er niet bij zitten en spuwt weer een andere rivaal aan. Een prachtige metafoor voor de onbenulligheid van het politieke machtsspel! Je kunt als toeschouwer uren naar de heen en weer schietende waterstralen kijken, en mijmeren over de vuigheid van al dat protserige machtsvertoon.
Een heerlijk kunstwerk op een goede plek. Aankopen en laten staan! Ook de Amsterdammer Hans van Houwelingen is erg geïnteresseerd in menselijke machtsverhoudingen en ideologieën. Arnhem heeft al jaren een kunstwerk van Van Houwelingen binnen zijn poorten: de felle lampen die de toren van de Eusebiuskerk aanstralen. De symboliek ervan is, dat in vroeger eeuwen de macht van de kerk op de mensen afstraalde, en dat nu het licht van de gewone mensen op de vroegere machthebber straalt.
Arnhem telt niet veel monumenten voor de vele grote zonen en dochters van de stad. Eén van de uitzonderingen is het monument voor Hendrik Lorentz in het Sonsbeekpark. De grote natuurkundige is in brons uitgevoerd, en wordt in een stenen reliëf geflankeerd door zes andere genieën uit de natuurwetenschappen zoals Bohr en Einstein, die voortbouwden op het baanbrekende onderzoek van Lorentz.
Volgens Hans van Houwelingen is die lijst van aan elkaar schatplichtige natuurkundigen veel groter, en hij groeit nog steeds. Van Houwelingen laat iedere dag van de duur van de tentoonstelling een naam aan het monument toevoegen, onuitwisbaar uitgehakt door een ploeg steenhouwers. ‘Update’ heet het project: tientallen namen van nieuwe natuurwetenschappers, die het meer dan 75-jarige monument opwaarderen voor de 21ste eeuw.
De ingrijpende en permanente verandering aan het monument voegt iets wezenlijks toe aan deze plek. Tot de ingreep van Van Houwelingen was het slechts een herdenkingsmonument. Na de ingreep is het ineens een conceptueel kunstwerk. Zo verandert op indringende wijze de geest van het monument, op een schaal die niet onderdoet voor Lorentz’ transformaties van de materie. Dat is knap.
In tegenstelling tot de twee voorgaande topkunstwerken is het beeldengroepje van de Brit Thomas Houseago een bescheiden bijdrage aan Sonsbeek 2008. ‘Untitled Striding Figure’ is een bronzen man die de bezoeker dreigend tegemoet komt, omringd door manshoge metalen maskers. Ja, de viriele manlijkheid is al eeuwen een probleem voor de vredelievende medemens, dat is bekend. Maar Houseago lukt het van geen meter om daar ook maar een centimeter nieuw inzicht aan toe te voegen.
Lara Schnitger, een in Amerika wonende Nederlandse kunstenares, maakte een beeld dat voor enige controverse zorgde. ‘Miss Universe’ is een vijf meter hoge supervrouw, opgebouwd uit een geraamte, bespannen met stoffen die vooral vrouwenpower moeten uitstralen. De tijgerprint van de drellebel en de Schotse ruitenrok van de zakenvrouw zijn allebei aspecten van wat mannen èn vrouwen als typisch vrouwelijk beschouwen. ‘This Princess saves herself. Long Live the Frogs’, staat er op haar sjerp. Deze dame heeft geen prins nodig om haar te redden: zij zorgt wel voor zichzelf.
Bij een krachtvrouw hoort ook een vrijgevochten seksualiteit, moet Schnitger hebben gedacht. Daarom is één van de armen van de torenende figuur bespannen met een stof die is bedrukt met foto’s van niets verhullende seksuele handelingen. Zeg maar: porno. Er kwamen klachten. De kunstenares heeft vervolgens de geslachtsdelen afgeplakt met plastic hartjes, en de controverse verstomde, gelukkig.
Toch kun je je afvragen of de supervrouw van Schnitger ook een superkunstwerk is. ‘Miss Universe’ trekt wel erg veel clichés uit de la. En is de supervrouw niet een onderwerp dat al tot op de bodem is uitgemolken? ‘Miss Universe’ van Lara Schnitger voegt in ieder geval weinig toe aan dit thema.
Q. Fernando Sánchez Castillo: Spitting Leaders. (Grandeurschaal: 9)
R. Hans van Houwelingen: Update. (Grandeurschaal: 9)
S. Thomas Houseago: Untitled Striding Figure. (Grandeurschaal: 5)
T. Lara Schnitger: Miss Universe. (Grandeurschaal: 6)
