Sonsbeek ’16 transACTION
‘Selamat Siang’ herinner ik me als uitnodigende woorden uit de toespraak van de zakelijk directeur Tati Vereecken-Suwarganda van Sonsbeek ‘16 tijdens de officiële opening van deze beeldende kunst tentoonstelling in Arnhem op vrijdag 3 juni 2016.
‘Salemat Siang’ – goedendag – in het Bahasa Indonesia, de taal die haar nabij is. Gericht als welkom aan de deelnemende kunstenaars uit Indonesië, de leden van het Sonsbeek ‘16 curatoren collectief ruangrupa en aan de andere kunstenaars, bestuurders, het Arnhemse en Nederlandse culturele netwerk, gasten en gepensioneerden met status. En tot de Koning van Nederland die ingebed in protocollen ontspannen en elegant een korte ceremonie uitvoerde waarna Sonsbeek ‘16 geopend was. Op afstand en achter hekken stond het ‘gewone volk’ naar ons te kijken.
‘Selamat Siang’ ontroerde me. Ik dacht aan onze reis in 2014 door Indonesië waar ik mijn fotoproject Stars Indonesië op het eiland Lombok uitvoerde. En aan het indringende gesprek met de eigenaren van het resort Margo Utomo op Oost Java over de eeuwenlange Nederlandse overheersing en onderdrukking. En de ontwrichting van de samenleving die diepe sporen in het sociaal weefsel heeft getrokken. Over de rol van het herdenken, verontschuldigen en vergeven en de blik op de toekomst uit eigen belang en overtuiging.
Op zaterdag 4 juni 2016 ging ik naar Museum Bronbeek in Arnhem voor de openbare presentatie van de installatie ‘SO’ van Nederlandse kunstenaar Juul Sadee die zij maakte op uitnodiging van ruangrupa voor Sonsbeek’16. Het museum Bronbeek representeert de koloniale geschiedenis van Nederland.
‘SO’ is het verhaal in woorden en beelden over de emancipatie van de Molukse vrouwen en over het gedwongen vertrek van de Molukkers uit Indonesië en de periode dat ze in Nederland wonen. De vaders of opa’s waren als loyale militairen in dienst geweest bij de Nederlanders en pasten daarom met hun gezinnen niet in de Indonesische samenleving na het uitroepen van de onafhankelijkheid van Indonesië in 1945. De Nederlandse overheid reageerde op de onafhankelijk met bloedige politionele acties en liet Indonesië pas definitief los in 1949. Kort daarna kwamen 4000 Molukse militairen in Nederlandse dienst, met hun gezinnen in totaal 12.500 mensen, per boot in Nederland aan. Op de boot of later aan land werden de militairen ontslagen uit hun functie en daarmee tot op het bot vernederd. De gezinnen werden jaren in sobere kampen in veelal houten barakken ondergebracht en zo van de Nederlandse samenleving geïsoleerd, raakten vervreemd en velen van hen verbitterd.
Rond 1959 namen mijn ouders via de Hervormde Kerk, waarvan zij lid waren, in de zomervakantie weken een meisje van mijn leeftijd in huis die zo in contact kwam met haar nieuwe landgenoten. Wij bezochten het kamp en de barak waarin het meisje opgroeide, maakten kennis met haar familie en kwamen in aanraking met het lekkere Indonesische eten. Later verhuisden de Molukse gezinnen naar nieuwbouwwijken verspreid over Nederland waarvan een aantal zich al snel ontwikkelden tot getto’s. Onder de tweede generatie Molukkers was er grote onvrede over hun achtergestelde bestaan en gaven daar op verschillende manieren uiting aan. Ze werden door de Nederlandse overheid niet gehoord en serieus genomen. De situatie escaleerde, in de geest van de tijd, uiteindelijk in de dramatisch verlopen Molukse school-en treinkapingen in 1975 en 1978 in Noord Nederland waarbij veel doden vielen.
In die jaren leerde ik de cultureel antropoloog Elias Rinsampessy kennen, die vanuit de sociaal maatschappelijke beweging Garakan Pattimura – genoemd naar de Molukse verzetsheld Pattimura (1783-1817)- politiek onafhankelijk werkte aan de bewustwording van de actuele situatie van Molukkers en Nederlanders met het perspectief op een gezamenlijke en gelijkwaardige toekomst. Als jonge kunstenaar heb ik een kleine en voornamelijk dienstbare rol vervuld voor de beweging.
In de letterlijk gelaagde installatie ‘SO’ van Juul Sadee, die ze maakte in samenwerking met Molukse vrouwen, in Museum Bronbeek klinken de gefragmenteerde verhalen van de Molukse vrouwen in relatie met de museale artefacten van militair geweld,terreur en onderdrukking uit het depot van Bronbeek. De vrouwen voeren een dubbele strijd en iedereen die iets weet van de emancipatie van minderheden en van vrouwen weet hoe zwaar dat is. De installatie ‘SO’ maakt die emancipatie strijd waarneembaar op het basis van harde feiten, zachte interpretaties, schoonheid, empathie, emotie en verbeelding.
Op zondagmiddag 5 juni 2016, warm en strakblauwe lucht, liep ik door het park Sonsbeek in Arnhem. Zoals altijd met dit type weer maakten gezinnen, families, vrienden- en vriendinnengroepen hun picknicks die de diversiteit van de Arnhemse bevolking reflecteren. Ik keek naar de kunstwerken van Sonsbeek’16 in relatie met de mensen die een goede en ontspannen tijd met elkaar beleefden. De kunstwerken pasten bij hen en leken speciaal voor deze mooie zondagmiddag neergezet.
Info Sonsbeek ‘16: www.sonsbeek.org
