Vorige week is boekverkoper Wim Dorman overleden. Wim Dorman was decennialang de drijvende Stille Kracht van boekhandel Hijman in Arnhem, ooit officieel bekend als boekhandel Hijman, Stenfert Kroese & Van der Zande aan de Grote Oord, de boekhandel van ‘de oude mevrouw Hijman’, ook zo’n monument in de stad, een vrouw die niet alleen van boeken hield, maar ook van beeldende kunst, en die regelmatig kleine tentoonstellingen organiseerde in haar winkel.Iedere boekenkoper in Arnhem kende Wim Dorman, misschien niet altijd van naam, maar wel van gezicht. Zijn dood betekent ook een beetje het symbolische einde van Arnhem als lezende stad. Rond 1980 telde de Arnhemse binnenstad nog vijf boekhandels, inclusief De Slegte, plus de behoorlijk uitgebreide boekenafdelingen van De Bijenkorf en Vroom & Dreesman. Die winkels werden gerund door echte boekenwurmen met een enorme titelkennis.
Boekhandel Hijman was mijn lievelingsboekhandel. Als lees- en leergierige puber kocht ik er van mijn zakgeld mijn eerste boeken. Ik kocht er werk van inmiddels lang vergeten schrijvers als Max Dendermonde, Clare Lennart, Andreas Burnier, Godfried Bomans en de eerste Treitertrends van Kees van Kooten. Hijman had een uitgebreide collectie Engelse pockets, die met grote aandacht en kennis door het deskundige personeel actueel werd gehouden. Voor een paar gulden kon je zo in het bezit komen van de meest gelauwerde schrijvers uit de mensengeschiedenis.
De boeken die Hijman verkocht waren gezwaveld, dat kon je ruiken. Geen zilvervisjes of ander ongedierte tussen jouw kostbare bezit! Het rook alsof de duivel zelf over de bladzijden had gesnoven, in de Hel van Dante misschien wel. Het lezen van boeken gaf immers toegang tot kennis, tot kennis die wij als stervelingen misschien beter niet tot ons konden nemen, dat wist Satan waarschijnlijk beter dan wie ook.
En toch las je, alles wat los en vast zat, tot je draaierig werd van alle ideeën en gevoelens die je met rode koontjes tot je genomen had. En je vergat telkens de tijd, je hoofd schuin naar rechts gedraaid voor de boekenrekken, je ogen uren lang dwalend langs de titels op de ruggen, tot je halswervels kraakten. Het was geen verspilde tijd, dat wist je. Want lezen was kennis vergaren, en kennis was macht. Niet de macht van koningen en dictators, maar de macht van de mens die de dingen begrijpt.
Nu is er nog maar één boekhandel in de Arnhemse binnenstad. De mensen lezen niet meer, of bestellen hun boeken op internet, niet meer met hun hoofd schuin voor de boekenplanken, maar vanaf de luie bank via een beeldschermpje, en dan het liefst de uitgaven die alle andere mensen ook al lezen, omdat het in een of ander hip televisieprogramma ‘toevallig’ werd besproken.
Wie had dat ooit kunnen denken, veertig jaar geleden? Er is iets gestorven in onze cultuur, iets essentieels, denk ik, en het maakt me bezorgd. Daar moest ik aan denken, toen ik de overlijdensadvertentie van Wim Dorman las. Hoed af.
