Martin Pieterse – Sonsbeek 2008
Het Gilde der Sporters draagt op 8 juni de horizontale boom van Michel François de stad in (foto: Grandeur).
Er zal tijdens Sonsbeek 2008 Grandeur nog vaak worden gepraat over de vraag wat ‘grandeur’ precies is. Grandeur is niet louter een kwestie van een fraaie aankleding, maar het heeft ook een innerlijke kwaliteit. Grandeur is, behalve de buitenkant, ook geest en ziel. Het project De Bakermat van de Belgische kunstenaar Johan Creten bezit zowel een adembenemend mooie buitenkant als heel veel geest en ziel, en behoort daarmee ongetwijfeld tot de meest grandioze kunstwerken van Grandeur.
Voor Johan Creten heeft grandeur alles te maken met vakmanschap, traditie en symboliek. Grandeur is een oergevoel, dat letterlijk teruggaat op de bakermat van onze menselijke beschaving. Creten liet door ambachtelijke mandenmakers een heuse bakermat vlechten: een soort mand waarin kraamvrouwen vroeger hun kind zoogden en verzorgden. En hij liet drie bijenkorven vlechten, alle drie met ingevlochten ‘gezichten’. Vervolgens werden deze tenen manden in goudglimmend brons gegoten.
In park Sonsbeek staan de drie bijenkorven op een tafel die enige meters uit de oever van een klein meertje staat. Door de gevlochten ogen en mond hebben de korven veel weg van magische Afrikaanse maskers, die op deze verstilde plek de wacht lijken te houden. Tegelijk zoemen de korven van het leven, want er zitten werkelijk drie bijenvolken in, die zich voeden met de nectar uit het bos. Een volk van schepselen die zijn geëvolueerd toen er nog dinosaurussen op de aarde liepen. Een zwijgend maar nijver volk, dat zich niets aantrekt van onze mensenwereld, en onverstoorbaar de korven in- en uitvliegt. Als een klein kruiskapelletje langs een veldweg hangt de verbronsde bakermat aan een paal ernaast, bijna als een manend teken aan onze eigen beschaving.
Als je werkelijk diep gaat doorfilosoferen over dit werk, dan ontdek je vanzelf allerlei betekenislagen. Dat hoeven niet per se betekenislagen te zijn die de kunstenaar zelf heeft bedoeld, maar ook dat geeft aan hoe complex De Bakermat is, in al zijn schijnbare eenvoud. Bovendien is het een prachtige materialisatie van goudkleurig brons, water, was en honing. Een superkunstwerk.
Een ander prachtig werk is de video van de Nederlandse kunstenares Marijke van Warmerdam, waarmee de expositie formeel begint. De video toont slechts het oog van een olifant, een dier dat lang vóór de mens bestond, en dat volgens de legende een ijzeren geheugen heeft. De olifant ziet, registreert en onthoudt, als een fabeldier uit een Hindoe-mythe verbonden met de eeuwigheid van het universum. Een mooi en gelaagd thema, dit rustige oog.
Michel François exposeerde in 2001 ook in het Sonsbeekpark. Toen maakte hij een geluiddichte ruimte binnen in de waterval in het park, waardoor je wel het vallende water kon zien, maar het niet kon horen: een vreemde ervaring. Ook in 2008 bezorgt François ons een bevreemdende ervaring. De Belgische kunstenaar heeft een volwassen boom met wortelkluit en al uitgegraven en horizontaal geplaatst, als metafoor voor de ontworteling en het zoeken van balans in de menselijke wereld. De boom wordt goed verzorgd en zal, als alles goed gaat, deze draai van negentig graden overleven. Ik heb de indruk dat het hele technische gebeuren rondom het levend houden van deze boom echter zoveel aandacht opslokt bij de kijker, dat de thematiek daarbij snel op de achtergrond raakt.
Tussen de herten van het Sonsbeekse hertenkamp staat een carrousel waarin zeven stoffen ezels ronddraaien, een werk van de Brit Stephen Wilks. De eigenlijke kern van het project zit in de holle buiken van de ezels: foto’s van mensen overal ter wereld, die een tijd lang zo’n ezel van Wilks als gast in huis hebben gehad. De foto’s worden later apart tentoongesteld, en de gouden ezel gaat na Sonsbeek verder op reis door de wereld. Het werk van Wilks maakt dus feitelijk een tussenstop in het park. Op zich is het een intrigerend project, maar de meest interessante inhoudelijke aspecten ervan blijven onzichtbaar voor het Sonsbeek-publiek. Dat de ezels onder andere zijn bedoeld als zinbeelden van de rotte politiek, is bovendien een tamelijke platitude.
A – Marijke van Warmerdam: Het Grote Geheugen (Grandeurschaal: 8)
B – Michel François: Appearance of a Tree (Grandeurschaal: 6)
C – Johan Creten: De Bakermat (Punten op de Grandeurschaal: 10)
D – Stephen Wilks: zonder titel (Punten op de Grandeurschaal: 6)
