Het leeft en groeit, en geeft bijna licht

Martin Pieterse – Sonsbeek 2008

The mystery of Fertility door Gerda Steiner en Jörg Lenzlinger. (Foto: Herman van Ommen)

Het pruttelt, het fluistert, het zucht, het ademt en het beweegt. Het zit in een lichtblauw tuinhuisje. Het is een project van de Zwitserse kunstenaars Gerda Steiner en Jörg Lenzlinger. En het is onuitsprekelijk mooi en werkelijk vol grandeur.

Steiner en Lenzlinger werken veel met schimmels en zoutkristallen, die ze voeden met water, mest en kleurstof, zodat ze langzaam gaan groeien. In Sonsbeek hebben de kunstenaars een zoutkristal geënt op een verzameling oude en roestige tuingereedschappen, die een groep Arnhemse volkstuinders voor het kunstwerk heeft afgestaan. En daar leeft het nu: goed gevoed en fluorroze gekleurd begint het zout te woekeren over de roestige mestvorken en harken. Uiteindelijk is het de bedoeling dat de kristallen zelfs het huisje verlaten en via takken en bezemstelen de wijde wereld intrekken, als een gelande alien die de wereld gaat veroveren. ‘The Mystery of Fertility’ heet het werk.

De bijna lichtgevende kristal in het blauwe huisje is op zich een prachtig beeld, heel tastbaar. De diepere inhoud van het werk blijft echter op een aangename manier onbenoembaar. De geheimzinnig groeiende zoutkristallen, levend en toch dood; de verbeelding van groei en vruchtbaarheid; de symboliek van de bijna antieke tuingereedschappen: je kunt het stuk voor stuk beredeneren. Maar pas als je het redeneren loslaat en je weerloos overlevert aan dit superkunstwerk, kun je het leren kennen, door het te ondergaan.

Een project dat minder in het oog springt, maar eveneens een bijzondere diepgang heeft, is ‘Five Secrets of the Waters (For Mnemosyne)’ van de Braziliaanse Ana Maria Travares. De kunstenares schakelde een pendelaar in, die in park Sonsbeek vijf knooppunten van ondergrondse waterstromen vaststelde. Op die plekken werden spiegels met een brede stenen rand met een geheimzinnige inscriptie neergelegd, als markering van de bijzondere locatie. Het is een herinnering aan de oertijd van de mens, toen de overleverde kennis over wateraders van levensbelang was. Wat borrelt daar onder de grond? Wat voor watergeesten hebben deze bronnen duizenden jaren lang bewaakt? Zo’n waterstroom herinnert aan een betoverde wereld vol verloren gewaande kennis. Vandaar de verwijzing in de titel naar Mnemosyne, de Griekse godin van de herinnering. Het werk van Ana Maria Travares is een stijlvol, en in zijn betekenis fraai gelaagd kunstwerk.

De sculptuur ‘Levende Schat’ van de Japanner Yasue Maetake mist een beetje het mysterie, vooral door zijn rommelige materialisatie. Maetake heeft een heel verhaal te vertellen, vol Japanse mythologie en natuurbeleving, maar in de fysieke vorm van het kunstwerk vind je de inhoud nauwelijks terug. De van vissenhuiden gemaakte zeilen en het bleke monster van aan elkaar geplakte botten hebben op zich een eigen materiële schoonheid, maar ze dragen nauwelijks bij tot het ‘verhaal’ dat Maetake ons zo nadrukkelijk wil vertellen.

In het werk van Nindityo Adipurnomo en Mella Jaarsma wordt het verhaal weer wel treffend verteld door de materie. Dat komt voor een belangrijk deel door de perfecte plek die het Indonesisch/Nederlandse kunstenaarspaar voor zijn installatie ‘The Last Animist’ heeft uitgezocht. In een enigszins besloten bosje staan prachtige huisjes en kastjes, als de vooroudertempeltjes met offergaven die je op Bali vindt. Je voelt als het ware de heiligheid van de in de installatie gebruikte voorwerpen die, net als de mythische voorouders van de Balinezen, vooral te maken heeft met hun geschiedenis. Een oude rijstpan is een tamelijk onbeduidend voorwerp, totdat je de bijzondere herinneringen kent die de eigenaar eraan heeft. De prachtige rituele ‘gewaden’ van rupsencocons en andere exotische materialen die in ‘The Last Animist’ zijn verwerkt, verhogen nog het magische, het animistische aspect.

E – Ana Maria Travares: Five Secrets of the Waters (For Mnemosyne). (Grandeurschaal: 8)
F – Gerda Steiner & Jörg Lenzlinger: The Mystery of Fertility (Grandeurschaal: 10)
G – Yasue Maetake: Ningen-Kokuho: Levende Schat (Grandeurschaal: 6)
H – Nindityo Adipurnomo & Mella Jaarsma: The Last Animist (Grandeurschaal: 8)

Auteur: Martin Pieterse

Schrijver, columnist, essayist, kunsthistoricus, winnaar van de Brandende Pen 2006 en (voormalig) kunstredacteur van De Gelderlander. Hij draagt regelmatig een scherpzinnige column bij aan Arnhem aan Zee en beschreef alle kunstwerken van de tentoonstelling Sonsbeek 2008.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *